โรคทอราซินโดรม (Taura syndrome, TS)
โรคทอราซินโดรมในกุ้ง เกิดจากการติดเชื้อไวรัสทอรา (Taura syndrome virus, TSV) มักพบในกุ้งขาว กุ้งที่ติดเชื้อมักพบรอยโรค (lesion) สีแดงเข้มรูปร่างไม่ แน่นอนที่เปลือกบริเวณแพนหางและรยางค์ (appendage) และตายอย่างรวดเร็ว ถ้ากุ้งไม่ตายต่อมาจะปรากฏรอยโรคสีดำรูปร่างไม่แน่นอนที่เปลือก หรือเรียกว่าโรคทีเอส เป็นโรคระบาดร้ายแรงในกุ้งขาวหรือ Pacific white shrimp (Penaeus vannamei หรือ Litopenaeus vannamei) มีสาเหตุจากเชื้อ Taura syndrome virus (TSV) ซึ่งจัดอยู่ใน Family Picornaviridae มีสารพันธุกรรมเป็น RNA สายเดี่ยว (ssRNA) ซึ่งเจริญอยู่ในไซโตพลาสมของโฮสต์เซลล์ ไวรัสนี้มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 32 นาโนเมตร ไม่มีผนังหุ้ม (non-enveloped) รูปร่างเป็นแบบ icosahedrons ความหนาแน่น 1.338 g/ml โรคนี้มีรายงานเป็นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2535 ในกุ้งขาวที่ประเทศเอควาดอร์ ต่อมาโรคได้แพร่ระบาดอย่างรวดเร็วในฟาร์มกุ้งในทวีปอเมริกา ตลอดชายฝั่งแปซิฟิกตั้งแต่ประเทศเปรูถึงเม็กซิโก หมู่เกาะฮาวาย พื้นที่ชายฝั่งแอตแลนติก ทะเลคาริบเบียน และอ่าวเม็กซิโก ในปี พ.ศ. 2545 โรคทอราซินโดรมได้ลุกลามมาสู่ทวีปเอเชีย โดยติดมากับกุ้งขาวที่นำเข้าจากอเมริกากลางและอเมริกาใต้ และในปี พ.ศ. 2546 ได้พบการระบาดของโรคนี้เป็นครั้งแรกในกุ้งขาวที่เลี้ยงในภาคกลางของประเทศไทย ต่อมาในต้นปี พ.ศ. 2547 มีการตรวจพบโรคนี้ในกุ้งกุลาดำ นอกจากนี้มีรายงานการตรวจพบเชื้อนี้ในกุ้งชนิดอื่นได้ด้วย เช่น P. stylirostris, P. setiferus, P. schmitti, P. merguiensis (กุ้งแชบ๊วย), P. monodon (กุ้งกุลาดำ) ด้วยเหตุที่โรคทอราซินโดรมมีความร้ายแรงและแพร่ระบาดอย่างรวดเร็ว องค์การโรคระบาดสัตว์ระหว่างประเทศ จึงกำหนดให้โรคนี้อยู่ในบัญชีโรคสัตว์น้ำ และประเทศไทยได้กำหนดให้โรคนี้อยู่ในกฎกระทรวง พ.ศ. 2548 ภายใต้พระราชบัญญัติโรคระบาดสัตว์ พ.ศ. 2499
เชื้อ TSV เมื่อเข้าสู่ร่างกายกุ้ง จะเข้าสู่เซลล์เยื่อบุผิวใต้เปลือก (subcuticular epithelium) ทั้งที่ลำตัว รยางค์ เหงือก หลอดอาหาร และกระเพาะอาหาร ทำให้เซลล์ตาย และเกิดเป็นหย่อมเนื้อตาย ในบางครั้งพบได้ที่เนื้อเยื่อเกี่ยวพันใต้เปลือกและกล้ามเนื้อลายที่ติดกับเยื่อบุผิว แต่แทบจะไม่พบที่เยื่อบุผิวท่อของต่อมแอนเทนนอล ไม่พบการแทรกเข้ามาของเม็ดเลือด ซึ่งเป็นปฏิกิริยาการอักเสบของร่างกายกุ้ง (hostinflammatory response) กุ้งที่ติดเชื้อ TSV อาจแสดงอาการป่วยหรือไม่แสดงอาการป่วยก็ได้ อย่างไรก็ดีมัก พบการตายของกุ้งในระยะวัยอ่อนและระยะวัยรุ่น กุ้งขาวที่ติดเชื้อ TSV ในระยะ PL จนถึงระยะใกล้โตเต็มวัย (subadult) จะมีอัตราการตายอยู่ระหว่าง 40 - 90%
อาการของโรคที่พบแบ่งออกเป็น 3 ระยะ คือ
- ระยะเฉียบพลัน (acute phase)
พบสีแดงเข้มที่เปลือกกุ้ง โดยเฉพาะบริเวณแพนหางและรยางค์อื่นๆ ได้แก่ ขาว่ายน้ำ บริเวณหางกุ้งมีสีแดงเข้มกว่าปกติ แต่ขอบสีของแพนหางมีสีซีด เมื่อนำรยางค์มาส่องดูส่วนปลายด้วยกล้องจุลทรรศน์แสงสว่าง จะพบบริเวณเนื้อเยื่อบุผิวตายเป็นหย่อมๆ นอกจากนี้ถ้าเป็นกุ้งในระยะลอกคราบ จะมีอัตราการตายสูง เปลือกนิ่ม
ลักษณะรอยโรคของโรคทอราซินโดรมในกุ้งขาวระยะเฉียบพลัน ลำตัวจะมีสีแดง เปลือกนิ่ม
บริเวณหางกุ้งมีสีแดงเข้มกว่าปกติ แต่ขอบสีของแพนหางมีสีซีด
- ระยะฟื้นตัว (transitional phase)
ปรากฏรอยสีดำ (melanisation) มีรูปแบบไม่แน่นอนที่เปลือก กุ้งที่พบในระยะนี้อาจไม่มีจุดสี (chromatophore) กระจาย เปลือกไม่นิ่ม มีการกินอาหารและพฤติกรรมปกติ
กุ้งรอดชีวิตจากการติดเชื้อ หรือระยะฟื้นตัวจะปรากฏรอยสีดำที่เปลือก
- ระยะเรื้อรัง (chronic phase)
กุ้งจะเข้าสู่ระยะนี้หลังลอกคราบได้สำเร็จ และไม่พบรอยสีดำที่เปลือก ในระยะเรื้อรังนี้เชื้อ TSV จะอยู่ที่ lymphoid organ spheroids (LOS) ทำให้กุ้งกลายเป็นพาหะนำโรคไปสู่กุ้งตัวอื่นๆ ได้
ที่มา : สำนักงานมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กรมปศุสัตว์