โรคบาบีซิโอซิส (Babesiosis)
ชื่อพ้อง โรคไข้เห็บโค โรคปัสสาวะแดงสาเหตุและการติดต่อ
เกิดจากเชื้อบาบีเซียพบอยู่ในเม็ดเลือดแดงของโคที่เป็นโรคเชื้อที่สำคัญในประเทสไทยมี 2 ชนิด คือ
1. บาบีเซีย บัยเจมมินา (Babesia bigrmina) ขณะที่อยู่ในเม็ดเลือดแดงหลายลักษณะแต่ที่พบบ่อยเป็นรูปลูกแพร่คู่ทำมุมแหลม
2. บาบีเซีย โบวิส (Babesia bovis) ขณะที่อยู่ในเม็ดเลือดแดงมักทำมุมป้านและอาจมีรูปอื่นๆ เช่น รูปคล้ายวงแหวน โดยปกติจะพบเชื้อในเม็ดเลือดได้น้อย ถึงแม้จะมีไข้สูงแต่จะพบได้มากเมื่อโคใกล้ตายหรือตายแล้ว นอกจากนี้ยังพบเชื้อในอวัยวะอื่นๆ ได้ เช่น ไต หัวใจ และสมอง
เชื้อนี้มีเห็บชื่อบูโอฟิลัส ไบโครพลัส (Boophilus microplus) ซึ่งเป็นเห็บโคชนิดที่สำคัญที่สุดของประเทศไทยเป็นตัวนำโรค โดยเห็บที่มีเชื้อไปดูดเลือดแล้วปล่อยเชื้อเข้าสู่ตัวโค ทำให้ตัวนั้นป่วยและตายในที่สุด
อาการ
เมื่อโคได้รับเชื้อบาบีเซียเข้าไปจะมีไข้สูงกว่า 41 องศาเซนเซียส ไม่กินอาหาร กระเพาะหมักไม่ทำงาน หายใจหอบเร็ว หัวใจเต้นแรง ในรายที่เป็นเฉียบพลันซึ่งพบมากในการติดเชื้อบาบีเซีย โบวิส โคมักจะตายภายใน 2-3 วัน ภายหลังแสดงอาการ
ถ้าโคไม่ตายเม็ดเลือดแดงจะถูกทำลายมากถึง 75 เปอร์เซ็นต์ ทำให้เกิดโลหิตจาง สังเกตได้จากเยื่อเมือกที่ปากและตาซีด หายใจหอบ น้ำปัสสาวะมีสีเข้มมากขึ้นจนบางครั้งเกือบดำและมีดีซ่าน ในโคที่กำลังรัดนมน้ำนมจะลดน้อยลงจนเห็นได้ชัด ในสัตว์ที่ท้องอาจแท้งได้ อัตราการตายจะสูงในอากาศร้อน และมีอัตราการตายต่ำในสภาพอากาศเย็น สำหรับโคที่เป็นจากเชื้อบาบีเซีย โบวิส อัตราการคายจะสูงกว่าบาบีเซีย บัยเจมมินาและสัตว์อาจแสดงอาการของระบบประสาทส่วนกลางให้เห็นได้ด้วย เช่น เดินโซเซ ชัก คอแหงนบิด หรือบ้าคลั่ง ไล่ชนคนหรือโคที่อยู่ใกล้การตรวจวินิจฉัยโรค
1. ดูจากอาการและวัดอุณหภูมิร่างกาย
2. เจาะเลือดทำฟิล์มบางๆ บนสไลด์ ย้อมด้วยสียิมซ่า นำไปตรวจหาเชื้อด้วยกล้องจุลทรรศน์สำแสงส่องผ่านกำลังขยาย 400-100 เท่า
3. ในสัตว์ตายให้ใช้สไลด์ไปแต้มเลือดจากอวัยวะพวก ตับ หัวใจ ม้าม ไต และ สมองแล้วย้อมด้วยสียิมซ่า นำไปตรวจหาเชื้อต่อไปการรักษา
เพื่อให้การรักษาได้ผลดี จะต้องเจาะเลือดมาตรวจหาเชื้ออย่างรวดเร็ว และต้องให้ยาที่มีประสิทธิภาพสูงในทันที ยาที่ดีเมื่อให้แล้วสัตว์จะแสดงอาการดีขึ้นภายใน 2-3 ชั่วโมง หลังจากได้รับยาและเชื้อจะหายไปจากกระแสโลหิตภายใน 24 ชั่วโมง
ยาที่ให้ผลดีในการรักษาโรคบาบีซีโอซิส ได้แก่
1. เบราบิล (Diminazine aceturate หรือ Berenil®)
ขนาดที่ให้ 3.5 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ
2. อิมิโซล (Imidocarb dipropionate หรือ Imizoll®)
ขนาดของยาที่ใช้ 1.2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลหรัม
(ขนาด 1 ซีซี./น้ำ หนักสัตว์ 100 กิโลกรัม ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง การให้ยานี้ต้องระมัดระวัง ถ้าใช้เกินขนาด สัตว์จะมีอาการกล้ามเนื้อสั่น น้ำลายไหล ท้องอืด โคที่ใช้ยานี้ไม่ควรส่งเข้าโรงงานฆ่าสัตว์ภายใน 28 วัน)
3. อะคาปริน (Auinuronium sulyate หรือ Acaprinl®)
ขนาดยาที่ใช้ 1 มิลลิลิตร/น้ำหนักตัวสัตว์ 1 กิโลกรัม ฉีดเข้าใต้ผิวหนังเท่านั้น ยานี้อาจทำให้เกิดอาการแพ้ได้ โคจะแสดงอาการ น้ำลายไหล เหงื่อออก ท้องเสีย อ่อนเพลีย
ขณะให้การรักษาโรคบาบีซิโอซิส ควรให้ยาบำรุงด้วย เพราะสัตว์ป่วยมักจะมีอาการโลหิตจาง อ่อนเพลียและบางครั้งมีอาการทางประสาทร่วมด้วย จึงควรระมัดระวังอย่าให้สัตว์ตื่นเต้นตกในหรือออกแรงมาก การบังคับโคที่เป็นโรครุนแรงอาจทำให้ตายได้ ถ้าเป็นไปได้ควรให้โคอยู่เดี่ยวๆ ในที่เย็นสบายมีน้ำและอาหารพร้อมการควบคุมและป้องกัน
1. ควบคุมเห็บ โดยใช้ยากำจัดเห็บพ่นบนตัวสัตว์และบริเวณคอก เช่น อะซุนโทล® เซฟวิน® เบอร์โคทอกซ์® ไอโวเม็ค®
2. ใช้ยาบางชนิด เช่น อิมิโซล (Imizol®) ในขนาด 2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม จะมีผลป้องกันโรคได้นาน 3-12 สัปดาห์
3. ทำวัคซีนให้แก่ลูกโคอายุน้อยกว่า 1 ปี โดยใช้วัคซีนที่พัฒนามาจากเชื้อที่พบจากแหล่งที่จะใช้ทำวัคซีน (ยังไม่มีการใช้วัคซีนในประเทศไทย)
ที่มา : ทัศนีย์ ชมภูจันทร์, มนัสนันนท์ ประสิทธิรัตน์ และมนยา เอกทัตร์ (บรรณาธิการ). 2539. คู่มือการดูแลสุขภาพโคนม" สถาบันสุขภาพสัตว์แห่งชาติ. ฟันนี่พับบลิชิ่ง.
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กรมปศุสัตว์