โรคปากและเท้าเปื่อย (Foot and mouth disease) 
สาเหตุ
|
การตรวจวินิจฉัย
การรักษา
การเก็บตัวอย่างส่งห้องปฏิบัติการ
| วิธีเก็บตัวอย่างเชื้อ | ||
| 1. 2. 3.4.5.6. |
บริเวณที่สามารถเก็บเชื้อได้คือ แผลที่ลิ้น, เยื่อบุภายในช่องปาก, แผลที่กีบ และไรกีบ ในโค กระบือ ให้เก็บจากแผลที่เยื่อลิ้น และบริเวณปาก โดยใช้ผ้าและภาชนะที่สะอาด ในสุกร หรือโค กระบือ แพะ แกะ ที่เดินเขยกแสดงว่าเชื้อแพร่กระจายไปถึงเท้าแล้วและไม่ สามารถเก็บเยื่อลิ้นได้ ควรเก็บเชื้อจากบริเวณไรกีบ ซอกกีบ หรืออุ้งกีบแทน โดยทำความสะอาดบริเวณนั้นด้วยน้ำสะอาดก่อน ขนาดของเนื้อเยื่อควรเก็บเชื้อไม่น้อยกว่า 1 กรัม ถ้าเห็นว่าเนื้อเยื่อจากสัตว์ตัวหนึ่งๆได้น้อยก็ ควรเก็บจากตัวอื่นเพิ่มด้วย และแยกขวดเป็นตัวๆไป เก็บเนื้อเยื่อบรรจุลงในขวดที่มีน้ำยา 50% กลีเซอรีนบัพเฟอร์ เขย่าให้น้ำท่วมเนื้อเยื่อ ปิดจุกให้ แน่น ปิดทับด้วยเทปกันน้ำยารั่วไหล ทำเครื่องหมายขวดให้ชัดเจน ใช้น้ำยาฆ่าเชื้อทำความสะอาดภายนอกขวดก่อนนำส่งห้องปฏิบัติการ การนำส่ง ขวดบรรจุเนื้อเยื่อหรือน้ำเหลืองที่ได้ฆ่าเชื้อภายนอกแล้วให้ใส่ลงในภาชนะอีก 1 ชั้น เพื่อกันขวดแตกจากนั้นห่อทับด้วยกระดาษหลายๆชั้น หรือห่อด้วยวัสดุอื่นกันขวดแตก แล้วบรรจุกล่องหรือภาชนะที่ไม่แตกง่าย พร้อมกับบันทึกประวัติสัตว์ผู้ป่วย รีบนำส่งทันที หรือในกรณีจำเป็นต้องเก็บไว้ก่อน ควรเก็บในตู้เย็น หรือกระติกน้ำแข็ง วิธีนำส่งที่ดีที่สุด คือ นำส่งในสภาพแช่เย็น โดยปริมาณน้ำแข็งที่เพียงพอจนถึงห้องปฏิบัติการ ในกรณีไม่สามารถนำส่งในสภาพแช่เย็น ก็อาจส่งทางไปรษณีย์โดยทาง EMS |
|
| หมายเหตุ | ||
| 1. 2.3. 4.5. 6. |
หากพบตุ่มใสที่ลิ้น, อุ้งเท้า, ไรกีบ ของโคและสุกร ซึ่งมักพบในสัตว์ที่เพิ่งเป็นโรคใหม่ๆ หาก สามารถเก็บน้ำจากตุ่มใส ส่งไปได้ก็จะเป็นการดียิ่งควรเก็บก่อนที่ตุ่มใสจะแตก โดยใช้เข็มดูดและเก็บในขวดที่สะอาด เก็บในสภาพแช่เย็นและรีบนำส่งห้องปฏิบัติการ การเก็บเชื้อควรเก็บจากแผลหรือเนื้อเยื่อจากสัตว์ที่เริ่มแสดงอาการป่วยเป็นโรค เพราะจะมี ปริมาณไวรัสมากเพียงพอสำหรับการตรวจ ห้ามใช้น้ำยาฆ่าเชื้อทำความสะอาดเนื้อเยื่อที่จะส่งไปตรวจ เพราะจะทำให้ผลการวินิจฉัยผิดพลาดได้ ภายหลังการเก็บเชื้อใส่ขวดเรียบร้อยแล้วควรทำความสะอาดภายนอกขวดและอุปกรณ์ต่างๆ ตลอดจนมือผู้เก็บเนื้อเยื่อ เพื่อป้องกันไม่ให้นำเชื้อไประบาดที่อื่น ไม่แนะนำให้ส่งตัวอย่างที่เป็นซีรั่ม เพื่อทำการตรวจวินิจฉัยโรคโดยการจำแนกชนิดไวรัสเพราะวิธีนี้จะมีข้อผิดพลาดได้ เนื่องจากการตรวจซีรั่มไม่สามารถบ่งบอกชนิดไวรัสได้ว่าสัตว์กำลังป่วยด้วยไวรัสโรคปากและเท้าเปื่อยไทป์ โอ หรือ เอ หรือ เอเชียวันได้ ดังนั้นวิธีที่แม่นยำและถูกต้องที่สุดคือการตรวจวินิจฉัยจากตัวอย่างเนื้อเยื่อที่ลิ้นหรือกีบของสัตว์ป่วยเท่านั้น กรณีการส่งซีรั่ม เป็นการตรวจหาระดับแอนติบอดี้ต่อไวรัสโรคปากและเท้าเปื่อยที่มีในสัตว์ที่เคยป่วยหรือสัตว์ที่เคยได้รับการฉีดวัคซีน วิธีนี้จะเป็นการตรวจวัดประสิทธิภาพของวัคซีนและการสร้างภูมิคุ้มกันในสัตว์ เพื่อประโยชน์ในด้านการศึกษาระบาดวิทยา การเฝ้าระวังโรค สำหรับการควบคุม ป้องกันและกำจัดโรคปากและเท้าเปื่อยเท่านั้น |
|
| การเก็บตัวอย่างซีรั่มที่มีคุณภาพ ต้องปฏิบัติดังนี้ | ||
|
||
| การเก็บตัวอย่างเนื้อเยื่อหรือวิการที่มีคุณภาพ | ||
|
||
| ปัญหาที่พบบ่อย | ||
|
||
หมายเหตุ
- บริเวณที่สามารถเก็บเชื้อได้คือตุ่มหนองบริเวณเยื่อลิ้นแผลที่เยื่อลิ้นเยื่อบุภายในช่องปากแผลที่กีบและไรกีบ
- ในโค กระบือ ให้เก็บจากแผลเยื่อลิ้นและแผลบริเวณปากโดยใช้ผ้าและภาชนะที่สะอาด
- ในสุกร หรือโค กระบือ แพะ แกะ ที่เดินเขยกแสดงว่าเชื้อแพร่กระจายไปถึงเท้าและ ไม่สามารถเก็บเยื่อ ลิ้นได้ ควรเก็บเชื้อจากบริเวณไรกีบ ซอกกีบ หรืออุ้งกีบแทน โดยทำความสะอาดบริเวณนั้น
ด้วยน้ำสะอาดก่อนไม่ควรใช้ยาทาแผลทาก่อนเก็บเนื้อเยื่อ - ขนาดของเนื้อเยื่อเก็บเชื้อไม่ควรน้อยกว่า 1 ตารางนิ้ว หรือรวมกันให้ได้มากกว่า 1 กรัม ถ้าเห็นว่าเนื้อเยื่อจากสัตว์ตัวหนึ่งๆได้น้อย ก็ควรเก็บจากตัวอื่นเพิ่มเติมด้วยและแยกขวดเป็นตัวๆ ไป
- เก็บเนื้อเยื่อบรรจุลงในขวดที่มีน้ำยา50%กลีเซอรีนบัพเฟอร์เขย่าให้น้ำยาท่วมเนื้อเยื่อปิดจุกให้แน่น ปิดทับด้วยเทปกันน้ำยารั่วไหล ทำเครื่องหมายขวดให้ชัดเจน
- การนำส่งขวดบรรจุเนื้อเยื่อหรือน้ำเหลือง ให้เช็ดทำความสะอาดภายนอกขวดด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อจากนั้นห่อทับด้วยกระดาษหลายๆ ชั้น หรือห่อด้วยวัสดุอื่นกันขวดแตกแล้วบรรจุกล่องหรือภาชนะที่ไม่แตกง่ายพร้อมกับบันทึกประวัติสัตว์ป่วย รีบนำส่งทันที
หรือในกรณีจำเป็นต้องเก็บไว้ก่อนควรเก็บในตู้เย็นหรือกระติกน้ำแข็งวิธีนำส่งที่ดีที่สุดคือนำส่งในสภาพ
แช่เย็นในกระติกน้ำแข็งโดยมีประมาณน้ำแข็งพอจนถึง ศูนย์โรคปากและเท้าเปื่อย อำเภอปากช่องจังหวัดนครราชสีมา
หรือ ศูนย์วิจัยและชันสูตรโรค สัตว์ประจำภาค ในกรณีที่ไม่สามารถนำส่งโรงพยาบาลในสภาพแช่เย็นก็อาจส่งทางไปรษณีย์โดยเร็ว - หากพบตุ่มใสที่ลิ้นอุ้งเท้าไรกีบของโคและสุกรซึ่งมักพบในสัตว์ที่เพิ่งเป็นโรค
ใหม่ๆหากสามารถเก็บน้ำจากตุ่มใสส่งไปได้ก็จะเป็นการดียิ่งควรเก็บก่อนที่ตุ่มใสจะแตกโดยใช้ไซริ่งค์ ดูดและเก็บในขวดที่นึ่งฆ่าเชื้อแล้วแช่ในกระติกน้ำแข็งแล้วรีบนำส่งศูนย์วิจัยและชันสูตรโรคสัตว์ประจำภาค
หรือศูนย์โรคปากและเท้าเปื่อยโดยเร็วที่สุด - การเก็บตัวอย่างควรเก็บจากแผลหรือเนื้อเยื่อจากสัตว์ที่เริ่มเป็นโรคเพราะจะมีปริมาณไวรัสในปริมาณมากเพียงพอ สำหรับการตรวจวินิจฉัยโรค
- ห้ามใช้น้ำยาฆ่าเชื้อทำความสะอาดเนื้อเยื่อที่จะส่งไปตรวจเพราะจะทำให้ผลการวินิจฉัยผิดพลาดได้
- ภายหลังเก็บเชื้อใส่ขวดเรียบร้อยแล้วควรทำความสะอาดภายนอกขวดและอุปกรณ์ต่างๆตลอดจนมือของผู้เก็บเนื้อเยื่อ ด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อเพื่อป้องกันไม่ให้นำเชื้อแพร่กระจายไปสู่ที่อื่น
- กลีเซอรีนบัพเฟอร์สำหรับเก็บตัวอย่างเบิกได้ที่ศูนย์โรคปากและเท้าเปื่อยอำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา 30130
- น้ำยาฆ่าเชื้อไวรัสปากและเท้าเปื่อยที่ใช้ได้ผล คือ 4% โซเดียมคาร์บอเนตหรือปูนขาวหรือ 0.1 M NaOH (โซดาไฟ หรือน้ำยาไอโอโดฟอร์ (1:200) หรือน้ำยากลูตารัลดีไฮน์0.25% วัสดุหรืออุปกรณ์ที่ปนเปื้อนเชื้อควรแช่น้ำยาอย่างน้อย 15 นาที
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กรมปศุสัตว์