โรคท้องเสียในสุกรที่เกิดจากเชื้อ Balantidium coli
โดย สัตวแพทย์หญิงทัศนีย์ ชมภูจันทร์ กลุ่มปาราสิตวิทยา สถาบันสุขภาพสัตว์แห่งชาติ
Balantidium coli เป็นโปรโตชัวที่พบได้ทั่วโลกโดยมีโฮสต์เป็น สุกร โค กระบือ สัต์พวกเลี้ยงลูกด้วยนม สัตว์ในสวนสัตว์และสัตว์อื่นๆ อีกหลายชนิด ในสหรัฐอเมริการจากการสุ่มตรวจสุกร 975 ตัว ใน 98 ฟาร์ม ในรัฐโอกลาโฮม่าพบสุกรมีเชื้อ 55.1%
(Morris R.G.et al, 1984)
วงชีวิต
ปกติพบ B. coli ในลำไส้ของสุกร เชื้อมีการแบ่งตัวโดยวิธี transverse binary fission และจะมีการเกาะกันชั่วคราวเพื่อแลกเปลี่ยนสารพันธุกรรม และจะสร้าง cyst แล้วปล่อยออกมานอกร่างกายโดยผ่านทางอุจจาระ cyst มีลักษณะกรลมผนังหนา 2 ชั้นมีสีเหลืองขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 45-65 ไมครอนและสามารถมีชีวิตอยู่รอดได้นานถึง 2 สัปดาห์ในอุณหภูมิสูงกว่า 40 องศาเซลเซีนสขึ้นไป ระยะ trophozoite จะมีชีวิตอยู่ได้ 15-30 นาที ในขณะที่ระยะ cyst จะทนทานกว่า
การติดต่อ
สุกรเป็นโรคเพราะกินอาหารหรือน้ำที่มีการปนเปื้อน cyst เข้าไป นอกจากนี้ยังพบอีกว่าภายใต้การณ์ที่เหมาะสมระยะ trophozoite อาจทำให้คนติดโรคนี้ได้
พยาธิวิทยา
B. coli ทำให้เกิดแผลหลุมในชั้น mucosa ของลำไส้โดยสุกรจะมีการอาการถ่ายเหลว บางครั้งมีเลือดปนออกมาด้วย
ในคนถ้ากินอาหารหรือน้ำที่มีการปนเปื้อนของ cyst เข้าไปจะเกิดขบบวนกร excystation
ที่บริเวณตอนต้นของลำไส้ใหญ่ และ trophozoite จะมีการแบ่งตัวตามใน trophozoite มี enzyme hyalulonidase ซึ่งเป็นสารช่วยย่อยให้เชื้อไชเข้าชั้นเยื้อเมือกได้ง่ายทำให้เกิดแผลก่อความเสียหายต่อผนังลำไส้ ซึ่งในระยะแรกจะก่อวิการคล้ายกับวิบากที่เกิดจากเชื้อบิด Entamoeba histolytica แต่แผลหลุมที่เกิดจากการ B. coli จะไม่มีขยายใหญ่และแพร่การะจายออกไป
อาการ
ในสุกรและในคนที่มีอาการคล้ายกันกล่าวคือจะถ่ายเหลวและในบางรายพบมีเลือดออกมาด้วยในสุกรอาจพบการติดเชื้อนี้ร่วมกับ Salmonella enterocolitis ได้ Nakauchi (1991) ได้ทดลองการติดเชื้อ B. coli ในสุกรที่เพศและอายุต่าง ๆ กัน พบว่าปริมาณของเชื้อที่ปล่อยออกมาและอัตาการป่วยของสุกร ในกลุ่มดังกล่าวไม่มีความแตกต่างกัน
การวินิจฉัยโรค
ในสุกรมีชีวิต นำอุจจาระมาเตรียมโดยวิธี flotation ด้วยน้ำเกลืออิ่มตัว ใช้ cover glass แตะบนปากหลอดที่เตรียมตัวอย่างไว้ แล้วนำไปวางบนกระจกสไสด์ ตรวจหา cyst ของ B. coli ด้วยกล้องจุลทัศน์ บางครั้งในอุจจาระลว ๆ อาจพบระยะ trophozoite เคลื่อนไหวอย่างรวดเร็วอยู่ก็ได้
ในสุกรที่ตาย พบวิการที่ลำไส้เป็นแผลหลุมไม่ลึกและไม่กระจาย และจะไม่พบวิการนอกลำไส้ควรมีการตรวจทางจุลพยาธิวิทยาประกอบการวินิจฉัยโรคด้วย
การรักษา
1. Furazolidone ขนาด 45 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม ทุกวันนาน 4 วัน
2. Terranycin ขนาด 15 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวันละ 2 ครั้ง นาน 5 วัน
ทั้งนี้ควรทำโดยการชั่งน้ำหนักสัตว์และคำนวนปริมาณยาและปริมาณการกินอาหารแล้วผสมยาในอาหาร
การป้องกัน
- แยกสุกรป่วยออกจากฝูง
- ทำความสะอาดพื้นคอกทุกวันด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อ
บรรณานุกรม
ภาควิชาปาราสิตวิทยา คณะสาธารณะสุขาศาสตร์ ม. มหิดล, 2532, ปาราสิตวิทยาสาธารณะสุข. หน้า 237-239.
อาคม สังข์วรานนท์ 2537 โปรโตซัววิทยาทางสัตวเแพทย์พิมพ์ครั้งที่ 4 หน้า 284-288.
Morris RG, H.E. Jordan, W.G. Luce, T.C. Coburn, C.V. Maxwell. 1984 , Am J Vet. Res; 45 (11): 2421-2423.
Urquhart G.M., J. Armour, J.L. Duncan. A.M. Dunn, F.W. Jennings . 1987. Vet . Parasit 1 st edition: 242.
NAKAPCHI K. 1991, J. Vet. Med. Sci., 53 : 967-968 Leman A.D., B.E. Straw, W.L. Mengeling, S.D., Allaire , D.J. Taylor. 1992. Miscellaneous parasites. Diseases of swine. 7th. Edition; 576,786,730
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กรมปศุสัตว์