โรคท้องเสียในสุกร
โรคท้องเสียในสุกรที่เกิดจากเชื้อ E. coli
โดย สัตวแพทย์หญิง ดร.วัลลภา หนุนภักดี อดีตผู้อำนวยการสถาบันสุขภาพสัตว์แห่งชาติ
Enteric colibacillosis เป็นกลุ่มอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นในระบบทางเดินอาหาร ซึ่งเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย Escherichia coli (E. coli) ชนิดที่อยู่ในกลุ่ม Enteropthogenic strain (ETEC) แบ่งกลุ่มอาการออกเป็น 2 ชนิด โดยแบ่งตามชนิดของ toxin ที่แบคทีเรียสร้างขึ้น
Colibacillary diarrhoea
ในลูกสุกรโดยทั่วไป โรคอุจจาระร่วงจะพบเสมอโดยเฉพาะในระยะกินนม มีลักษณะเด่นคือ อุจจาระเหลวจำนวนมาก ซึ่งอาจจะเกิดจากสาเหตุอื่นได้เช่นกัน ดังนั้นการเก็บตัวอย่างส่งสรวจห้องปฏิบัติการจึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะวิธีการเก็บตัวอย่างที่ถูกต้องและสมบูรณ์ ซึ่งจะให้ผลที่คุ้มค่ากว่าการให้ยาปฏิชีวนะ ซึ่งอาจจะทำให้หมดเปลือง เพราะสาเหตุของท้องเสียอาจจะมาจากเชื้อไวรัส หรือปาราสิต ก็จะทำให้อาการท้องเสียยังคงเป็นปัญหาต่อไป
ในสุกรปกติจะพบเชื้อ E. coli เป็นจำนวนมากในลำใส้ใหญ่ และจะไม่พบในลำไส้เล็กเลย ถ้าพบก็มีจำนวนน้อยมาก ประมาณ 10 3 –104 /gm ileal mucosal scraping เมื่อสุกรป่วยจะพบ จำนวน E.coli ชนิด ETEC นี้เพิ่มจำนวนเป็น 10 7-109/gm ilealmu-cosal scraping ในลำไส้ โดยไม่รุกล้ำเข้าไปในอวัยวะอื่นของร่างกาย E. coli กลุ่ม ETEC นี้พบทั่วไปแต่สิ่งสำคัญที่ทำให้สัตว์เป็นโรค คือ อิทธิพลของสิ่งแวดล้อม การจัดการ และโรงเรือน ซึ่งเอื้ออำนวยให้ E.coli ETEC นี่สามารถเจริฐเติบโตอย่างรวดเร็วในลำไส่เล็ก ในขณะเดียวกันก็สร้าง toxin ที่เรียกว่า enterotoxin มีผลให้ร่างกายสูญเสียน้ำเป็นจำนวนมหาศาล รวมทั้ง electrolyte ก็ถูกขับออกมา คั่งอยู่ในลำไส้เล็กเกินความสามารถที่ลำไส้เล็กจะดูดซึมกลับเข้าไปได้ จึงเห็นอุจจาระเหลวสีเหลืองอ่อน เป็นน้ำไหลออกมา และเมื่อไหลออกมาในอัตราที่เร็ว ทำให้สุกรเกิดสภาพ acidosis เพราะ electrolyte ที่สูญเสียออกไปคือ alkaline ดังนั้นสภาพของอุจจาระเหลวนั้นจึงเป็นด่าง ลูกสุกรจะมีอาการกระหายน้ำ และพยายามดูดนมจากแม่ จนกระทั่งอ่อนแรงไม่มีกำลังที่จะดูดนมแม่ต่อไป
เมื่อลำดับขั้นตอนของขบบวนการเกิดอาการดังข้างต้นนี้พบว่า
- เชื้อ E. coli ชนิด Enteropthogenic นี้สามารถเกาะติดผนังลำไส้เล็กได้ รอดฟั้นจากระบบ Peristalsis ของลำไส้ ซึ่งจะพยายามขับสิ่งแปลดปลอมออกจากร่างกาย แบคทีเรียใช้ส่วนของ pili ซึ่งพบอยู่รอบ ๆ ตัวแบคทีเรียเกาะกับ Villi ของลำไส้ และบน pilli ของพวก ETEC นี้ จะมีปุ่มหรือส่วนพิเสษที่ E.coli strain ธรรมดาไม่มี เรียกว่า abhesin ส่วนนี้เองที่จะทำให้แบคทีเรียสามารถเกาะยึดแน่นกับผนังของลำไส้โดยไม่ถูกขับออกไป adhesin นี้คือ K88 ,K99 , 987P , เเละ F 41 นั้นเอง
- เมื่อเชื้อ E. coli (ETEC) เกาะติดผนังลำไส้ได้แล้ว (colonization) ก็เพิ่มจำนวนแย่างรวดเร็ว โดยไม่รุกล้ำเข้าไปในอวัยวะอื่น ลูกสุกรที่ท้องสียด้วยเชื้อ E. coli (ETEC) นี้ จะสามารถถ่ายเชื้อ E. coli (ETEC) ถึง 1 ล้านตัวต่ออุจจาระเหลว 1 c.c
- E. coli (ETEC) จำนวนมากนี้จะผลิต toxin ออกมาเรียกว่า enterotoxin หรือ exotoin มี 2 ชนิด คือ Heat stable (ST) enterotoxin และ Heat labile (LT) enterotoxin ทั้งนี้ควบคุมโดย transmissible plasmid และ enterotoixn นี้เองที่ทำให้เกิดการผิดปกติของระบบ CAMP ( cyclic Adenosine monophosphate ) และ cGMP ( cyclic Guanosine monophosphate) ในร่างกาย
- E. coli (ETEC) ทุก strain สามารถผลิต ST toxin ได้อย่างเดียวมีบาง strain เท่านั้นที่สามารถผลิตได้ทั้ง ST และ LT toxin (LT มีคุณสมบัติเป็น antigen ได้ดีกว่า ST)
- Toxin เป็นสิ่งจำเป็นมากที่ทำให้สัตว์มีอาการท้องเสีย ลำพังแต่เชื้อ E.coli เกาะผนังลำไส้ (colonization) อย่างเดียวจะไม่ทำให้เกิดอาการเหล่านั้นColibacillary toxaemia
ต่างกับกลุ่มที่ 1 คือ E. coli (ETEC) จะผลิต endotoxin และ toxin นี้จะถูกดูดซึมเข้าไปอย่างรวดเร็วในลำไส้เล็กทำให้ลูกลุกรตายอย่างกระทันหัน โดยไม่แสดงอาการ พบมากในสุกรแรกเกิด เนื่องจากระดับของ endotoxin ที่มีอยู่สูงมากกว่าระดับของ enterotoxin จึงทำให้สัตว์ตายก่อนแสดงอาการท้องเสียเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิด Edema disease ในสุกรกำลังหย่านม หรือหลังหย่านม Endotoxin ที่แบคทีเรียผลิตขึ้นนี้เป็น cell encelope lipopllysaceharide (LPS) ของ E.coli (ETEC) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ cell wall ของแบคทีเรีย ประกอบด้วย 3 ส่วน คือ Lipid A, Core oligiosac- charide และ O-specific polysaccharide ดังนั้น endotoxin เป็น biological product ของ E. coli ที่เกิดจาการฉีกขาดของผนัง Cell wall ของแบคทีเรีย
บรรณานุกรม
Sussman M (1985). The Virulence of Escherichia coli. Reviews and Methodos Published for the Society for General Micrbiology by Academic Press.
T. Saul (1985). Infectious Diarrhoea in The Young. Strategies for control in Humans and Animals. Proceeding of an International Seminer on Diarrhoeal Disease in South East Asia and the Westerm Pacific Region , Geelong Australia , 10-15 February 1985.
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
กรมปศุสัตว์